Obrazy przedstawione w niniejszej publikacji ilustrują czasem trudne, nie zawsze powszechnie znane fakty historyczne. Wśród prezentowanych prac są dzieła wybitne, mające najwyższą rangę, ale też obrazy mniej doceniane pod względem artystycznym, które jednak odegrały ważną rolę w kształtowaniu świadomości narodowej Polaków. Niektóre omówienia wydarzeń historycznych zostały zilustrowane kilkoma obrazami, by pokazać różne podejście artystów do tematu, zestawić ikonografię z epoki z późniejszymi dziełami.